ڈاکٹر رفیع محمد چودھری

ڈاکٹر رفیع محمد چودھری
جم	1 جولائی 1903   ضلع روہتک ،  پنجاب
وفات	4 دسمبر 1988 (85 سال)  لہور ،  پاکستان
شہریت	پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	کیمبرج یونیورسٹی علیگڑھ مسلم یونیورسٹی
تعلیمی اسناد	ماسٹر آف سائنس ،  پی ایچ ڈی
ڈاکٹری مشیر	ارنسٹ ردرفورڈ
پیشہ	جوہری طبیعیات دان
شعبۂ عمل	نیوکلئیر فزکس ،  نیوکلئیر فزکس
ملازمت	اسلامیہ کالج لہور ،  گورنمنٹ کالج لہور ،  علیگڑھ مسلم یونیورسٹی ،  نفیلڈ کالج، آکسفورڈ ،  پاکستان جوہری توانائی کمشن ،  پاکستان انسٹیٹیوٹ آف نیوکلیئر سائنس اینڈ ٹیکنالوجی
اعزازات
ہلال امتیاز (۲۰۰۴)  نشان امتیاز (۱۹۹۸)  ستارہ امتیاز (۱۹۶۵) فیلو پاکستان سائنس اکادمی

رفیع محمد چوہدری اک پاکستانی ماہرِ نیوکلیائی فزکس تے گورنمنٹ کالج یونیورسٹی لاہور دے پارٹیکل فزکس دے پروفیسر سن ۔ انھاں پاکستان وچ تجربا‏تی نیوکلیائی فزکس دے بانیاں وچ شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ عبد السلام دے ہمراہ پاکستان دے جوہری ہتھیار بنانے دے منصوبے نو‏‏ں ابتدا کرنے والےآں وچو‏ں سن ۔ انہاں دے شاگرد ثمر مبارک مند کہندے نيں کہ اوہ حقیقی طور اُتے پاکستان دے جوہری منصوبے دے بانی سن ۔

پاکستان دے ایٹمی پروگرام دے موڈھی

"ڈاکٹر رفیع محمد چودھری پاکستان وچ سائنس تے فزکس دے موڈھی سن تے پاکستان دے جوہری پروگرام دے 'اصل خالق' سن جوہری سائنسدان ڈاکٹر ثمر مبارک مند نے 1998 وچ پاکستان دے جوہری پروگرام دا جواب دین ویلے لاہور وچ آکھیا سی

جم تے پڑھائی

مشرقی پنجاب دے ضلع روہتک دے اک پنڈ کہنور چ 1 جولائی یعنی ایس دن جمے رفیع محمد چودھری وائسرائے روفس آئزکس دی وظیفے تے دلی توں 140 کلومیٹر دور علی گڑھ مسلم یونیورسٹی چ پڑھن گئے۔

ایتھے ای اوہ ایم ایس سی فزکس وچ پہلے نمبر تے آئے تے سارے سائنسی مضموناں وچ سب توں ودھ نمبر لین تے سونے دے تمغے جِتے۔

انہاں کارنامےآں تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے نواب بھوپال حمید اللہ خان نے انہاں نو‏ں اسکالرشپ اُتے برطانیہ د‏‏ی کیمبرج یونیورسٹی بھیجیا تاکہ اوہ ہور تعلیم حاصل کرسکن۔ اوتھے ای کیونڈش لیبارٹری دے اک فزکس گرو مارک اولیفنٹ نے چودھری نوں جوہری فزکس پڑھن لئی راضی کیتا۔

کیمسٹری دے نوبل انعام یافتہ سائنسدان ارنسٹ ردرفورڈ دی نگرانی ہیٹھ رفیع محمد چودھری نے 1932 وچ جوہری فزکس وچ ڈاکٹریٹ دی ڈگری حاصل کیتی۔

خالد محمود عاصم تحقیق کردے نيں کہ کیونڈیش اک شاندار دور سی کیونجے اس وقت وچ ایٹمی تے جوہری فزکس وچ بہت ترقی ہوئی سی۔

اوس ویلے کیونڈش لیبارٹری وچ سر جے جے تھامسن، لارڈ ردرفورڈ، آسٹن ولسن، کک رافٹ والٹن تے سر جیمز چڈوک ورگے سائنسدان کم کردے سن۔ ڈاکٹر رفیع محمد چودھری ہمیشہ فخر کردے سن کہ اوہ کیونڈش دے عروج دے دور وچ ردرفورڈ دے شاگرد سن ۔

خدمات بظور معلم

تیہہ سال دی عمر وچ ڈاکٹر رفیع چودھری واپس برطانوی ہند آئے تے لاہور دے اسلامیہ کالج وچ فزکس پڑھانا شروع کر دتا۔ 1935 توں 1938 تک اوہ ایتھے فزکس ڈیپارٹمنٹ دا چیئرمین رہیا۔

1938 وچ اوہ علیگڑھ مسلم یونیورسٹی وچ فزکس ڈیپارٹمنٹ دے مکھی دے طور تے چلے گئے۔ ادھر اوہناں دا ویاہ نورجہان چودھری نال ہو گیا جس نال تنّ دھیاں اتے ستّ پتر پیدا ہوئے۔

اوہ برمنگھم یونیورسٹی دے فزکس ڈیپارٹمنٹ چ نوبل فیلو دے طور تے کم کرن لئی اولیفنٹ دی دعوت تے برطانیہ واپس آگیا۔

برطانوی رسالے 'ڈارونین' دے مطابق 1947 دے موسم بہار وچ ڈاکٹر چودھری برمنگھم وچ اولی فونٹ دی لیبارٹری وچ اک سال گزارنے دے بعد کہنور واپس آئے۔

پاکستان ہجرت

ونڈ دے تناظر وچ ودھدے ہوئے تشدد دی وجہ توں مسلماناں نے نویں بنے پاکستان ول ہجرت کرنا شروع کر دتی ۔ ڈاکٹر چودھری نے سڑک راہیں اپنے پروار نوں علی گڑھ (روہتک توں 225 کلومیٹر) پہنچاؤن دا فیصلہ کیتا، جدکہ اوہناں دے سوہرے نے روہتک توں ٹرین راہیں پاکستان جان دا فیصلہ کیتا۔

خالد محمود عاصم د‏‏ی تحقیق ایہ اے کہ "پاکستان دے قیام دے فورا بعد اولیفنٹ نے پاکستان دے بانی محمد علی جناح نو‏‏ں اک خصوصی خط وچ سائنس خاص طور اُتے ایٹمی تے جوہری فزکس د‏‏ی تعلیم تے تحقیق نو‏‏ں فروغ دینے د‏‏ی ضرورت اُتے زور دتا۔"

انہاں نے لکھیا کہ اس پروگرام دے کامیاب عملدرآمد دے لئی پورے برصغیر وچ ڈاکٹر رفیع چودھری تو‏ں بہتر کوئی مسلم سائنسدان نئيں اے تے انہاں نو‏‏ں فوری طور اُتے پاکستان مدعو کرنے د‏‏ی تاکید کيتی۔

پاکستان دے بانی محمد علی جناح نے اولیفنٹ دیاں دلیلاں دے پیش نظر ڈاکٹر رفیع محمد چودھری نوں خط لکھ کے اوہناں نوں پاکستان آن دی دعوت دتی۔ اس دے نال نال اوہناں نے وزارت تعلیم نوں اک حکم جاری کیتا جس دے تحت پروفیسر رفیع محمد چودھری نوں گورنمنٹ کالج لاہور وچ فزکس ڈیپارٹمنٹ دی سربراہ بنن دی پیشکش کیتی گئی۔

جدوں بھارتی پردھان منتری جواہر لال نہرو نوں اس بارے پتہ لگیا تاں اوہناں نے پروفیسر رفیع چودھری نوں نیشنل فزکس لیبارٹری وچ ڈپٹی ڈائریکٹر شپ دی پیش کش کیتی، پر اوہناں نے اس پیشکش نوں ٹھکرا دتا۔

برطانوی رسالے ڈارونین نے لکھیا اے کہ حکومت پاکستان دی دعوت اُتے ڈاکٹر رفیع چودھری اپنے خاندان دے نال 1948ء د‏‏ی گرمیاں وچ پاکستان دے پنجاب وچ عارفوالا دے نیڑے اک پنڈ وچ اپنے سوہرے گھر گئے سن ۔ فیر لاہور آئے تے گورنمنٹ کالج لاہور وچ داخل ہوئے تے علی گڑھ یونیورسٹی توں استعفیٰ دے دتا۔

ڈاکٹر رفیع چودھری دے پتر، ڈاکٹر منور چودھری، جو کہنور وچ پیدا ہوئے سن، اپنے والد دے الما میٹر کیونڈش لیبارٹری نال وابستہ ہن۔

اک ای میل گل بات وچ ڈاکٹر منور چودھری نے مینوں دسیا کہ اوہناں دے والد ایس نتیجے تے اپڑے نیں کہ ہندوستان دی ونڈ مگروں نویں ملک پاکستان وچ مسلماناں دا مستقبل محفوظ اے۔

چنانچہ 1948ء وچ مسلم علی گڑھ یونیورسٹی دے فزکس ڈیپارٹمنٹ دی پروفیسر شپ تے ہیڈ شپ جتھے اوہ مستحکم حیثیت وچ سن تے حکومت پاکستان دی دعوت قبول کر کے حکومت دے فزکس ڈیپارٹمنٹ دی پروفیسر شپ تے ہیڈ شپ بن گئی۔ کالج، لاہور۔

اولاد

خود ڈاکٹر منور چودھری بارے لکھے ڈارون دے لیکھ وچ اوہناں دے پیو دا ذکر اس طرحاں کیتا گیا اے: “ایس ویلے ڈاکٹر رفیع چودھری نوں لہور دے گولف روڈ تے اک وشیش رہائشی علاقے وچ اک وڈا سرکاری مکان الاٹ کیتا گیا سی۔ اس علاقے وچّ اچّ سرکاری ادھیکاری اتے منتری رہندے سن ۔

منور چودھری دے مطابق اوہ اک پرواہ کرن آلے پیو سن تے چاہندے سن کہ اوہناں دے سارے بال لہور وچ بہترین تعلیم حاصل کرن۔

پر، اوہ اپنی پڑھائی اتے کھوج وچّ اینا رجھیا ہویا سی کہ اس کول کسے وی بچے نوں سکھلائی دین دا سماں نہیں سی۔ اس دے باوجود، اس نے ہر بچے دی تعلیمی کارکردگی تے پوری نظر رکھی۔

“میرے توں علاوہ میرے ست بھین-بھرا نے فزکس وچ ایم.ایس.سی. اک بھرا نے کیمسٹری وچ ایم ایس سی تے اک بھرا اظہر چودھری نے ایف ایس سی توں بعد شارٹ سروس کمیشن تے آرمی وچ بھرتی ہویا تے اوتھے بی ایس سی کیتا۔ دو بھرا مر چکے نیں۔

جیون اتے فلم

ڈاکٹر رفیع چودھری دے پوتے تے اظہر چودھری دے پتر عثمان چودھری اپنے دادے دی زندگی تے کارنامیاں تے فلم بنا رئے نیں۔

'رفیع: دی انٹولڈ سٹوری' ناں دی ایس فلم دا ٹیزر یوٹیوب تے موجود اے۔ اداکار افان وحید، ایسانگریزی، اردو تے رنگیری زباناں وچ ٹیزر وچ وینیا حسین تے دوجے اداکاراں نوں ویکھیا جا رہیا اے کہ اوہ اوسے گنجھل نوں پیش کردے نیں جہدے توں ڈاکٹر رفیع چودھری نے ملک چُنن لئی لنگھیا ہووے گا۔

میرے نال گل بات دے دوران امریکا وچ مقیم ڈاکٹر رفیع چودھری دے 41 سالہ سافٹ ویئر انجینئر پوتے دا کہنا سی کہ میں اسلام تے مسلماناں دی درست عکاسی کرنا چاہندے آں۔

اس دا مقصد ایہ ظاہر کرنا اے کہ سائنس تے اسلام متضاد نئيں نيں۔ دوویں اک دوجے دے نال چلدے ہن۔

اوہناں نے اگے آکھیا کہ 'جدوں میرا دادا مر گیا تے میں بہت چھوٹا سی۔ ٹبر، رشتہ داراں، ساتھیاں تے پڑھیاراں نال گل بات کر کے ڈیٹا اکٹھا کیتا۔

ایس ویلے اوہ فکشن تے سوانح عمری اُتے مبنی فلم بنان لئی فنڈز اکٹھا کر رہے نیں تے چاہندے نیں کہ ایس فلم نوں اگلے سال ریلیز کیتا جائے۔

فروز حسن خان اپنی کتاب 'گھاس کھانا: پاکستانی بمب دی بناوٹ' وچ لکھدے ہن کہ ونڈ ویلے قومی طاقت دے ہور تتاں وانگ برصغیر دے سائنسی سرمائے دی ونڈ برابر نہیں سی۔

سائنسی تے صنعتی تحقیق دی کونسل نے پورے ہندوستان چ کئی لیبارٹریاں دی نگرانی کیتی۔ تاہم، کونسل تے لیبارٹریاں سب تقسیم کرن آلی لکیر دے بعد ہندوستانی طرف رہیاں۔

پاکستان دیاں جوہری کوششاں دا پہلا دہاکہ کیمبرج توں پڑھے تن فزکس داناں نذیر احمد، ڈاکٹر رفیع محمد چودھری تے ڈاکٹر عبدالسلام دی کہانی اے۔ جے رفیع چودھری بنیادی طور تے تعلیمی ماہر سن تے ڈاکٹر عبدالسلام اک سائنسدان سن تے تیجا ممبر منتظم سی۔ انہاں نو‏‏ں ادارےآں د‏‏ی تعمیر تے پاکستانی سائنسداناں د‏‏ی اگلی نسل د‏‏ی نشاندہی تے تربیت دینی پئی۔

سال 1954ء وچ ڈاکٹر رفیع محمد چودھری نے جوہری تحقیق دے لئی گورنمنٹ کالج لاہور دے شعبہ فزکس وچ ہائی ٹینشن لیبارٹری د‏‏ی بنیاد رکھی۔

اوہناں نے وگیانک بھائیچارے وچّ 'اساتذہ دے استاد' دا خطاب حاصل کیتا۔ بعد وچ جدوں 1986 وچ اوہناں دے اک شاگرد منیر احمد خان نے اوہناں نوں صدر ضیاء الحق نال متعارف کروایا تے فوجی آمر نے اپنا ہتھ چک کے رفیع چودھری نوں پاکستان دی جوہری ترقی وچ نمایاں کردار ادا کرن تے سلامی دتی۔

ہارون شعیب دے مطابق ڈاکٹر چودھری دے شاگرد ڈاکٹر این ایم بٹ یاد کردے نیں کہ کیویں اوہ عام طور تے گھٹ توں گھٹ دو گھنٹے مسلسل لیکچر دیندے سن تے دن وچ 12 گھنٹے کم کردے سن۔

اوہ کہندا اے کہ 'ڈاکٹر رفیع چودھری دیر شام نوں لیبارٹری توں باہر آ کے پڑھیاراں دی بھیڑ وچ رل جاندا سی تے اوس ویلے اوہدی خوشی نظر آندی سی، جویں کوئی نواں دن شروع کر رہیا ہووے۔'

اوہ طالب علماں دے نال بہت ہمدرد سن تے ضرورت مند طلباء د‏‏ی مالی مدد وی کردے سن ۔ پر اوہ طالب علماں دی ذرا جہی خدمت وی ​​قبول نئیں کردے سن۔ اوہ باقاعدگی نال اک دن چ چھ میل پیدل چلدا سی تے اوہدی روز دی خوراک تھوڑی جہی ابلی ہوئی سبزیاں تے اکثر سارا دن چائے تے مشتمل سی۔

سوموار 30 نومبر 1998 نوں خوارزمی سوسائٹی اتے انٹرایکٹ کلبّ دی سرپرستی ہیٹھ اپنے لیکچر وچ ڈاکٹر ثمر مبارک مند نے ڈاکٹر چودھری نوں پاکستان دے جوہری پروگرام دا 'اصل سرجنہار' کیہا سی۔

ہائی ٹینشن لیبارٹریاں وچ اک ایٹم ایکسلریٹر نصب کیتا گیا تے حقیقی اعلیٰ سطحی تحقیق ممکن ہو گئی۔ اس لیبارٹری توں سکھلائی حاصل کرن والے بہت سارے پڑھیار پاکستان اتے باہرلے دیساں وچ اچے عہدیاں تے بیٹھے ہن۔

اوہناں نے بھوتک وگیانیاں دی اک ٹیم بنائی جہڑی ہن پاکستان دے جوہری پروگرام دی اگوائی کردی اے۔

شاگرد

ڈاکٹر مبارک مند دا کہنا سی کہ اوہناں دے مڈھلے شاگرداں وچوں اک ڈاکٹر طاہر حسین سی جیہڑے میرے استاد نیں تے دوجا پاکستان ایٹم انرجی کمیشن (ڈاکٹر اشفاق احمد) دے موجودہ چیئرمین سن۔

جدوں ڈاکٹر مبارک مند نے ایس گل دی تصدیق کرنا چاہیا تے ڈاکٹر منور چودھری نے آکھیا: ”ڈاکٹر ثمر مبارک مند دیاں گلاں بالکل ٹھیک نیں۔” 1947ء وچ پاکستان بنن دے بعد بوہتے ہندو استاد ہندوستان ہجرت کر گئے تے پاکستان وچ فزکس دے استاداں تے سائنسداناں دی شدید قلت سی۔ اس نے صورتحال نوں بہتر بنان لئی اس چیلنج نوں قبول کیتا۔

اوہناں دا آکھنا اے کہ میں پاکستان دی حکومت نوں اک نویں لیبارٹری بنان دی تجویز پیش کیتی جتھے نیوکلیائی تے نیوکلیائی فزکس بارے تحقیق سائنس دے اگے اگے ہووے گی۔ سرکار نے اسدی تجویز اتے نویں لیبارٹری نوں قبول کر لیا، جسنوں اسنے 'ہائی ٹینشن اینڈ نیوکلیئر ریسرچ لیبارٹری' کیہا۔ (ہائی ٹینشن دا مطلب ہائی وولٹیج اے، جہڑا چارج شدہ ذرات نو تیز کرن دے لیی درکار اے۔'

تقریباً 20 توں 30 ایم ایس سی فزکس دے پڑھیار جوہری فزکس وچ تحقیقی کم کرن لئی لیبارٹری آندے نیں۔ سارے طالب علماں نو اوہ منصوبے تفویض کیتے گئے جنہاں دی انہاں نے نگرانی کیتی۔ انہاں نويں اہل سائنس داناں نے یونیورسٹیاں وچ تے راولپنڈی دے نیڑے نويں تشکیل شدہ پاکستان انسٹی ٹیوٹ آف نیوکلیئر سائنس اینڈ ٹیکنالوجی وچ عہدےآں اُتے فائز ہوئے۔ ایہناں ہی سائنسداناں وچوں بوہتیاں نے پاکستان دے جوہری پروگرام دی ترقی وچ مدد کیتی۔

ڈاکٹر منور چودھری دا کہنا اے کہ اوہناں دے پیو نوں تعلیم نال پیار سی۔ زیادہ تر اوہ پوسٹ گریجویٹ کلاساں چ لیکچر دیندا سی، خاص طور تے نیوکلیئر تے نیوکلیئر فزکس تے۔ اوہناں دا ہر لیکچر دو گھنٹہ ہوندا سی تے ہر سال اوہ اپنے لیکچر نوٹ نویں سرے توں لکھدے سن۔

ہائی ٹینشن لیبارٹری جلدی ای بین الاقوامی سطح تے مشہور ہو گئی۔ جدوں غیر ملکی سائنسدان پاکستان دا دورہ کردے نیں تے اوہ ایس لیبارٹری دا دورہ کرن دی خواہش رکھدے نیں۔ 1958 وچ پرنس فلپ نے لیبارٹری دا دورہ کیتا تے ویہہ توں ودھ تجربے ویکھے۔ دورے دے انت تے، ایہہ فقرہ سنیا گیا ہووےگا، 'ایہہ دیکھ کے چنگا لگدا اے کہ ایتھے کیونڈش ورگا ماحول اے۔'

بعد چ ایہدا ناں بدل کے فزکس چ اعلیٰ درجے دے مطالعے دا مرکز رکھ دتا گیا۔

پروفیسر ایم اکرام الحق نے لکھیا اے کہ پاکستان وچ تجرباتی جوہری فزکس دے بانی تے پاکستان دی جوہری صلاحیتاں دے حقیقی معمار ڈاکٹر رفیع محمد چودھری اج تیکر اک ان گانے ہیرو بنے ہوئے نیں۔ ڈاکٹر رفیع چودھری نوں 1958 وچ 55 سال دی عمر وچ 600 روپے مہینے دی معمولی پنشن نال ریٹائرمنٹ تے مجبور کیتا گیا۔

پر ڈاکٹر منور چودھری دا کہنا اے کہ اوہ سرکاری اصولاں دے مطابق 1958ء وچ فزکس ڈیپارٹمنٹ توں ریٹائر ہوئے جدوں اوہناں دی عمر 55 ورھیاں دی ہو گئی۔

اس توں بعد اوہناں نوں مختصر طور تے ہائی ٹینشن اینڈ نیوکلیئر ریسرچ لیبارٹری دے ڈائریکٹر دے طور تے تعینات کیتا گیا۔ فیر ایہناں نوں 1965 تک ودھایا گیا۔ جے اوہناں نوں کم جاری رکھن دی اجازت نہ دتی جاندی تاں ایہہ لیبارٹری لئی اک تباہی ہو جاندی۔ اجے بہت کجھ کرنا سی پر سرکار نے اوہناں نوں ہور ایکسٹینشن نہیں دتا، اوہ اس گلّ توں دکھی سن۔

1970 دے دہاکے دے شروع وچ اوہناں نوں پنجاب یونیورسٹی دے سینٹر فار سالڈ سٹیٹ فزکس وچ اک پوزیشن مل گئی۔ ایتھے اوہنے پلازما فزکس دی اک نویں ریسرچ لیبارٹری بنائی۔

اس لیبارٹری وچّ اس نے بہت سارے یونیورسٹی دے طالب علماں نوں ایم ایس سی اتے ایم فل لئی سکھلائی دتی۔ اس کم نال سبندھت لیکھاں دی اک وڈی گنتی وی لکھی گئی اتے چھاپی گئی۔

ڈاکٹر رفیع چودھری دا پنجاب یونیورسٹی نال سنگت شروع توں ہی سی ۔ اوہناں نے 1960 توں 1977 تک پنجاب یونیورسٹی وچ آنریری پروفیسر دے طور تے کم کیتا۔ پنجاب یونیورسٹی نے 1977 وچ اوہناں نوں جیون لئی پروفیسر ایمریٹس لایا۔

ڈاکٹر رفیع چودھری نے پاکستان ایٹم انرجی کمیشن وچ جوہری ٹیکنالوجی بارے وی کھوج کیتی۔ اوہ پاکستان انسٹیٹیوٹ آف نیوکلیئر سائنس اینڈ ٹیکنالوجی دے پہلے ڈائریکٹر سن تے اوتھے جوہری پارٹیکل ایکسلریٹر قائم کرن وچ اہم کردار ادا کیتا۔

اوہ پہلے ری ایکٹر دی مانیٹرنگ ٹیم دا وی حصہ سی۔ 1967 وچ اوہنے سائنسداناں دی اک ٹیم دی نگرانی کیتی جیہناں نے ریڈیو آئسوٹوپس دا پہلا بیچ کامیابی نال تیار کیتا۔

جنوری 1972ء وچ ڈاکٹر رفیع چودھری نے ملتان وچ صدر ذوالفقار علی بھٹو د‏‏ی طرف تو‏ں جوہری حکمت عملی دا فیصلہ کرنے دے لئی بلائے گئے اجلاس وچ شرکت کيتی۔

اعزاز

پروفیسر ڈاکٹر رفیع محمد چودھری نے 1932ء تو‏ں 1988ء دے درمیان 53 تحقیقی مضمون لکھے جو مختلف بین الاقوامی رسالےآں وچ شائع ہوئے۔ بہت سارے قومی تے بین الاقوامی ادارےآں تے تنظیماں نے انہاں نو‏‏ں شاندار سائنسی خدمات دے لئی رکنیت، فیلوشپ یا چیئرمین شپ تو‏ں نوازیا۔

اوہناں دیاں سیواواں دے مانتا وچّ اوہناں نوں ستارا خطم (1964)، ستارا امتیاز (1982) اتے ہلال امتیاز (2005) نال نوازیا گیا ۔

انتمال

مختصر بیماری دے بعد 4 دسمبر 1988 نو‏‏ں ڈاکٹر رفیع محمد چودھری دا انتقال ہو گیا۔

ہیرالڈ فرٹزش تے مرے گیلمین نے اپنی کتاب 'ففٹی ییئرز آف کوارک' وچ لکھیا اے کہ 'ردرفورڈ دے 11 پڑھیاراں، ساتھیاں تے اوہدی لیبارٹری دے ممبراں نے فزکس یا کیمسٹری دا نوبل انعام جِتیا۔ کئیاں نے شاندار پر گھٹ جانے جاندے کارنامے کیتے ہن۔

رفیع محمد چودھری تجرباتی جوہری فزکس دے موڈھی بنے تے اپنے شاگرد مصطفی یار خان دے نال مل کے پاکستان دے کامیاب جوہری ہتھیاراں دے پروگرام دی بنیاد رکھی۔

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ